Bụp giấm: hồng đài thành thuốc hay

Nhiều người đang rỉ tai nhau tìm mua đài hoa bụp giấm và các chế phẩm từ đài hoa này về sử dụng hàng ngày để phòng ngừa và chữa trị nhiều loại bệnh: huyết áp, tim mạch, tiểu đường, ung thư... Thực hư ra sao?

 

Hồng đài là đài hoa màu đỏ của cây bụp giấm (Hibiscus sabdariffa L. họ bông – Malvaceae). Người Việt gọi “bụp giấm” do hoa có màu hồng đỏ gần giống hoa dâm bụp (bông bụp). Đài hoa mọng nước, màu đỏ đậm, có lông nhỏ, phiến nhọn dần từ dưới lên, nửa dưới màu tím, vị rất chua (như giấm), được sử dụng làm gia vị hoặc pha chế nước giải khát. Hiện cây được trồng tập trung ở Bình Thuận theo tiêu chuẩn VietGAP, chủ yếu để thu hái đài hoa, phơi sấy khô phục vụ xuất khẩu nguyên liệu thô qua châu Âu.

Tác dụng dược lý

Đài hoa bụp giấm chứa nhiều vitamin C, axít hữu cơ. Hoạt chất chính là các anthocyanin, polyphenol (protocatechuic axít, quercetin), vitamin B1, vitamin B2, β-caroten… trong đó, anthocyanin chiếm tỷ lệ khá lớn (1,5g/kg khô). Đã có hàng chục bài báo quốc tế công bố kết quả nghiên cứu về tác dụng dược lý của đài hoa bụp giấm đối với tình trạng rối loạn lipid máu, tăng huyết áp, đái tháo đường, ung thư...

 

Hạ mỡ máu: khá nhiều nghiên cứu thực hiện trên các dạng chế phẩm khác nhau từ bụp giấm (đài hoa khô, dịch chiết cồn, viên nang, trà), thời gian theo dõi từ 1 – 3 tháng, cho thấy bụp giấm thể hiện tác dụng giảm cholesterol toàn phần (7,6 – 26%), giảm triglyceride (23 – 48%), giảm LDL-C (8 – 32%), tăng HDL-C (10 – 16,7%).

Hạ huyết áp: kết quả nghiên cứu của Herrera và cộng sự (Phytomedicine, 2004), cho thấy khi uống 10g đài hoa bụp giấm khô hãm với 519ml nước nóng mỗi ngày trước bữa sáng liên tục bốn tuần, huyết áp tâm thu giảm 11%, huyết áp tâm trương giảm 12,5%, tương đương với nhóm bệnh nhân đối chứng uống Captopril liều 50mg/ngày. Kết quả của một nghiên cứu lâm sàng mù đôi có đối chứng được thực hiện bởi nhóm McKay và cộng sự (J Nutr., 2010) tiến hành trong sáu tuần, nhóm nghiên cứu mỗi ngày uống 240ml trà bụp giấm, huyết áp tâm thu và tâm trương đều giảm (5,5% và 4%). Kết quả nghiên cứu của nhóm Diane L. McKay (2008) thì kết luận “sử dụng hàng ngày trà bụp giấm có thể giảm huyết áp ở người tăng huyết áp độ 1”.

Hạ đường huyết: bụp giấm có khả năng ức chế alpha-glucosidase và alpha-amylase, hai enzym liên quan mật thiết đến chuyển hoá nhóm bột đường (carbonhydat) của cơ thể (Ademiluyui, J Med Food, 2012). Trên mô hình tăng đường huyết bằng streptozotocin hoặc alloxan, uống 100 – 200mg/kg/ngày, nồng độ glucose máu giảm 60 – 65% (Peng, J Agric Food Chem, 2011; Farombi, Fundam Clin Pharmacol, 2007).

Bảo vệ gan: dịch chiết nước và anthocyanin (200mg/kg) của đài hoa bụp giấm làm giảm men gan ALS, AST trên bệnh nhân rối loạn chuyển hoá. Dịch chiết ethanol cũng làm giảm đáng kể peroxid lipid trên mô hình hoại tử gan bằng carbon tetrachlorid (Dahiru và cộng sự, 2003).

Một số tác dụng khác: an thần, giảm đau, hạ sốt, tăng khả năng bài tiết urate của thận… Dịch chiết methanol bụp giấm còn ức chế một số dòng tế bào ung thư dạ dày, bạch cầu, gan, trực tràng, niêm mạc miệng. 

Một số lưu ý khi sử dụng

Liều dùng tối đa không quá 2g đài hoa khô/người 60kg: nghiên cứu về tính an toàn của bụp giấm trên động vật thí nghiệm, các nhà khoa học khuyến cáo liều tối đa dùng ở người là 32mg/kg (2,2g đài hoa/ngày/người nặng 68kg hoặc 2g/ngày/người 60kg).

Không chế biến ở nhiệt độ quá cao, trong thời gian dài: anthocyanin được xem là hoạt chất chính của bụp giấm, dễ bị phân huỷ ở nhiệt độ cao. Vì lý do này mà dạng sử dụng thường gặp nhất của bụp giấm là trà.

Nên chia uống nhiều lần trong ngày hơn là dùng một lần số lượng lớn: do anthocyanin có tốc độ thải trừ khá nhanh. 

Phụ nữ mang thai và cho con bú không nên dùng: chưa có bằng chứng về tác dụng bất lợi của bụp giấm đối với thai kỳ, nhưng thực nghiệm trên chuột mang thai và 21 ngày sau sinh nở cho thấy, bụp giấm gây suy dinh dưỡng thai kỳ, dẫn đến tăng thể trọng và chậm dậy thì ở chuột con (Iyare và cộng sự, 2008). Bụp giấm ở liều 200mg/kg x 5 ngày làm giảm estrogen và trọng lượng tử cung của chuột cái, giảm testosterol và trọng lượng tinh hoàn của chuột đực (Ali BH, Nat Prod Commun, 2012). 

Thận trọng khi dùng chung với các loại thuốc khác: trà bụp giấm có thể làm giảm 62% nồng độ diclofenac huyết thanh, giảm tốc độ thải trừ diclofenac qua nước tiểu. Với thuốc giảm đau hạ sốt có acetminophen (paracetamol) cũng cho kết quả tương tự. Dịch chiết bụp giấm dùng chung với thuốc lợi tiểu hydrochlorothiazid làm tăng thể tích nước tiểu, giảm pH nước tiểu, giảm nồng độ ion natri, bicarbonat và clo trong nước tiểu. Tốc độ thanh thải của hydrochlorothiazid giảm khi tăng liều bụp giấm. Bụp giấm có hàm lượng cao vitamin C và axít hữu cơ nên còn gây toan hoá nước tiểu, ảnh hưởng đến tốc độ thải trừ các thuốc có bản chất axít và kiềm qua đường tiểu.

Mặc dù bụp giấm có nhiều tác dụng hữu ích, nhưng hiệu quả sử dụng còn tuỳ thuộc tuổi tác, tình trạng sức khoẻ, loại bệnh mạn tính… của người sử dụng. Nên chọn mua những chế phẩm có xuất xứ rõ ràng, đọc kỹ chỉ dẫn trên bao bì và tham khảo thầy thuốc, đặc biệt khi bạn đang trong giai đoạn sử dụng thuốc để điều trị các bệnh lý cấp tính và mạn tính.

 Theo PGS.TS.DS Nguyễn Phương Dung

Phó trưởng khoa y học cổ truyền;
trưởng bộ môn bào chế đông dược, đại học Y dược TP.HCM

Báo  SGTT